25) Józef Ignacy Kraszewski, Chata za wsią

Powieść ludowa: Chata za wsią. 

 

Dość obszerną, w porównaniu do innych romantycznych powieści ludowych Kraszewskiego, jest powieść Chata za wsią. 

Prawdopodobnie powieść powstawała nie w jednym ciągu lecz z przerwami. Dedykacja „Państwu Michałowi i Marii Szymanowskich von Blumenfeldom maleńką tę pamiątkę przesyła J.I. Kraszewski z Hubina, dnia 20 grudnia 1852r.”¹ wcale nie zawiera tutaj określenia utworu jako „maleńkiej pamiątki”, ponieważ nie pasuje to do trzytomowej, obszernej powieści. 

Jak tłumaczy to Stefan Burkot, prawdopodobnie dedykacja dotyczyła tylko I tomu powieści. Zakończenie powieści w pierwodruku ma zapis: „Dnia 25 marca Żytomierz- 1 maja Kisiele 1854”². Świadczy to o tym, że powieść powstawała kilka lat.

Głównym tematem tej powieści są tragiczne dzieje małżeństwa Cygana Tumrego i chłopki Motruny. Mimo zawziętej walki o zapewnienie bytu sobie i żonie konsekwentna dyskryminacja dziewczyny przez rodzinę i całą społeczność wiejską doprowadza do skrajnej nędzy i samobójstwa Cygana. Do klęski przyczynia się obojętność dworu, którego reprezentantem jest zblazowany dziedzic, zakochany w pięknej Cygance Azie. To właśnie stanowi drugi ważny wątek tej powieści. 

Szczęśliwe, acz mało prawdopodobne zakończenie przydał natomiast autor sielance wyidealizowanej córki Tumrych, Marysi, i szlachcica czynszowego. Powieść odznacza się daleko posuniętym realizmem w odmalowaniu obyczaju cygańskiego i chłopskiego oraz mentalności chłopskiej. Takie jej cechy jak ciemnota, chciwość czy zawziętość tłumaczy trafnie pisarz warunkami społecznymi.

Tło stanowi tutaj życie obozu cygańskiego. Kraszewski w swoim II wydaniu Chaty za wsią z 1871 r. pisał, że powieść „cała jest na wzorach z natury, na żywych bytu ludowego materiałach oparta”³. 

Bibliografia: 

1J.I. Kraszewski, Chata za wsią, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1991

2Tamże, s. 382

3 W. Danek, op. cit., s. 180

***

Książka bierze udział w wyzwaniu: "Pod hasłem"